กระท่อม

พืชกระท่อม (Kratom) หรือ Mitragyna speciosa (Korth.) HaviL. คือ พรรณไม้ยืนต้นชนิดหนึ่งในวงศ์ Rubiaceae ถูกนำมาใช้เป็นยาสามัญประจำบ้านมานานหลายร้อยปีแล้วในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตามพระราชบัญญัติยาเสพติดแห่งประเทศไทย พ.ศ. 2522 ตกอยู่ภายใต้ยาเสพติดประเภทที่ 5 เนื่องจากปัจจุบันมีการทำวิจัยเกี่ยวกับพืชกระท่อมอย่างแพร่หลายและให้สอดคล้องกับหลักสากลและบริบทของสังคมไทยในบางพื้นที่โดยเฉพาะภาคใต้ของประเทศไทย จึงมีราชกิจจานุเบกษาเผยแพร่ประกาศ พระราชบัญญัติยาเสพติดให้โทษ (ฉบับที่ 8 ) พ.ศ. 2564 ยกเลิก “พืชกระท่อม” จากยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 ให้มีกฎหมายครอบคลุมทั้งด้านวัฒนธรรม พฤติกรรม สุขภาพ และวิทยาศาสตร์ เป็นต้น

ชนิดใบกระท่อม

ใบกระท่อมถูกแบ่งออกเป็น 3 ชนิด ได้แก่

1. พืชกระท่อมชนิดก้านใบสีแดง
2. พืชกระท่อมชนิดก้านใบสีเขียว (แตงกวา)
3. พืชกระท่อมชนิดขอบใบหยัก (ยักษ์ใหญ่, หางกั้ง)

สารสำคัญในใบกระท่อมออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา

จากการศึกษาวิจัยพบว่าสารเคมีที่พบในพืชกระท่อมมีหลากหลายกลุ่ม เช่น alkaloids, flavonoids, triterpenes, phenolic compounds โดยสารกลุ่ม indole alkaloids เป็นสารกลุ่มใหญ่ที่พบในพืชกระท่อม และมีสารสำคัญหลัก คือ สารไมทราไจนีน (mitragynine) เป็นแอลคาลอยด์ที่พบมากที่สุดในใบกระท่อมของไทยสูงถึงร้อยละ 66 เมื่อเทียบกับปริมาณสารสกัด alkaloids ทั้งหมด นอกจากนี้ยังพบสาร alkaloids ตัวอื่นๆ ได้แก่ เซเว่นไฮดรอกซี-ไมทราไจนีน (7-hydroxymitragynine) มีฤทธิ์แรงกว่า mitragynine 4 เท่า โครแนนทิดีน (corynantheidine) และสเปคชิโอชิลเลียทีน (speciociliatine) ซึ่งพบว่าออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาทคล้ายมอร์ฟีน

ประโยชน์ใบกระท่อมต่อสุขภาพ

จากงานวิจัยพบว่าในใบกระท่อมทำปฏิกิริยากับร่างกายมีผลต่อเซลล์ประสาทบางชนิดในร่างกายในการรับรู้ความเจ็บปวดถูกนำมาใช้รักษาอาการเหล่านี้

• ช่วยบรรเทาอาการเจ็บปวดในส่วนต่างๆ ของร่างกาย เช่น อาการปวดที่ไม่พึงประสงค์เป็นผลจากการบาดเจ็บทางร่างกาย เนื้อเยื่อ ปวดหลัง ระบบประสาท กล้ามเนื้อ หรือเส้นเอ็น อาการปวดที่เกิดจากภาวะเรื้อรัง เช่น โรคระบบประสาทส่วนกลางเสื่อม มะเร็ง เบาหวาน โรคข้ออักเสบ เป็นต้นโดยไม่คำนึงถึงที่มาความเจ็บปวดจะส่งผลต่อร่างกายทั้งทางร่างกายและจิตใจ

• ช่วยรักษาอาการไอ

• ช่วยลดการหลั่งกรด

• ช่วยลดการบีบตัวของลำไส้เล็ก

• ใบกระท่อมช่วยให้มีสมาธิและระงับประสาท

• ช่วยบรรเทาความวิตกกังวลและควบคุมอารมณ์ไปในทางที่ดีขึ้น

• ช่วยในเรื่องการเผาผลาญ

• ช่วยเพิ่มระดับพลังงานของร่างกายในผู้ใช้ได้เป็นอย่างดี

• ช่วยเพิ่มการไหลเวียนโลหิตและลำเลียงออกซิเจนไปยังเซลล์สำคัญของร่างกาย

• แก้ท้องเสีย

• แก้ปวดฟัน

• แก้ท้องร่วง ปวดเบ่ง แก้บิด

• ทำให้นอนหลับ และระงับประสาท

• แก้ปวดเมื่อยร่างกาย

• ช่วยให้ทํางานทนไม่หิวง่าย

• ใช้ใบกระท่อมเพื่อระงับอาการกล้ามเนื้อกระตุก

• เป็นยาคลายกล้ามเนื้อ

• ช่วยลดความวิตกกังวล และภาวะซึมเศร้า

สูตรเคมีโครงสร้างโมเลกุลสารสำคัญที่พบในใบกระท่อม

เคมีโครงสร้างโมเลกุล (Molecular structure) : Mitragynine

สูตรโมเลกุล (Molecular formula) : C23H30N2O4
น้ำหนักโมเลกุล (Molecular weight) : 398.50 g/mol

เคมีโครงสร้างโมเลกุล (Molecular structure) : 7-hydroxymitragynine

สูตรโมเลกุล (Molecular formula) : C23H30N2O5
น้ำหนักโมเลกุล (Molecular weight) : 414.50 g/mol

วิธีใช้ใบกระท่อมในประเทศไทยที่ไม่ผิดกฎหมาย

คนทั่วไปเคี้ยวใบกระท่อมสด 1-3 ใบ หรือบดใบแห้งเป็นผงชงชา หรือต้มน้ำดื่ม สำหรับตนเองได้โดยไม่เป็นความผิดทางอาญา ผลจากการใช้พบว่าหลังเคี้ยวใบกระท่อมไปประมาณ 5-10 นาที จะมีอาการเป็นสุข กระปรี้กระเปร่า ไม่รู้สึกหิวไม่อยากอาหาร ไม่รู้สึกเมื่อยล้าขณะทำงาน ทำให้สามารถทำงานได้นานทนแดด ทนร้อนมากขึ้น แต่จะเกิดอาการกลัวหนาวสั่นเวลาอากาศครึ้มฟ้าครึ้มฝน ผู้ใช้ใบกระท่อมจะมีผิวหนังแดง

การใช้กระท่อมในปริมาณที่ปลอดภัย และผลข้างเคียง

ผลข้างเคียงระยะสั้นของพืชกระท่อม

เนื่องจากสารเคมีในใบกระท่อมในปริมาณต่ำประมาณ 1-5 กรัม จะเกิดผลคล้ายยากระตุ้นจะรู้สึกได้ภายใน 10 นาที และสารเหล่านี้จะอยู่ในร่างกายเป็นเวลา 60-90 นาที อาจมีผลข้างเคียงต่อไปนี้

• รู้สึกมีพลังงาน และตื่นตัว

• ความอยากอาหารลดลง หรือน้ำหนักลด

• รู้สึกผ่อนคล้าย และมีสมาธิ สงบ

• ท้องผูก

• ปากแห้ง

• รู้สึกอึดอัด

• วิตกกังวล และกระวนกระวายใจ

• เหงื่อออก และคัน

• แพ้แดด หรือผิวหนังมีสีเข้มกว่าเม็ดสีปกติ

• อาการคลื่นไส้ และอาเจียน

ผลข้างเคียงระยะยาวของพืชกระท่อม ส่งผลต่อจิตใจและระบบประสาท

เนื่องจากสารเคมีในใบกระท่อมในปริมาณ 15 กรัม (ทำให้มีฤทธิ์ในการบรรเทาอาการปวดและเป็นยากล่อมประสาท) จะออกฤทธิ์ได้นานหลายชั่วโมง แต่อาจเป็นอันตรายหากใช้ใบกระท่อมเป็นประจำ
อาจมีผลข้างเคียงต่อไปนี้

• นอนไม่หลับ หรือร่างกายตื่นตัวตลอดเวลา

• หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ

• รู้สึกกระวนกระวาย สับสน

• เซื่องซึมเคลื่อนไหวช้า

• ร่าเริ่งผิดปกติ

• มือสั่น

• อาการชัก

• เห็นภาพหลอน

• ไตเกิดความเสียหาย ทำให้ปัสสาวะมีสีเข้มมาก

• ผิวหนังเป็นสีเหลือง เกิดจากตับถูกทำลายและทำงานอย่างหนักในการกรองสารพิษออกจากร่างกาย

• เบื่ออาหารและอดอาหารเป็นเวลานานทำให้อวัยวะล้มเหลวอาจทำให้เสียชีวิตได้

ข้อควรระวังและหลีกเลี่ยงการใช้ใบกระท่อม

• สตรีตั้งครรภ์และให้นมบุตร

• ผู้เป็นโรคพิษสุราเรื้อรัง หรือติดสุรา

• ผู้มีความผิดปกติทางจิต

• ห้ามใช้ในผู้ที่เป็นโรคหัวใจ

• กินกระท่อมร่วมกับชุมเห็ดช่วยแก้ท้องผูก หากมีอาการมึนเมา วิงเวียน ซึม จากการกินกระท่อมมากเกิน ให้ดื่มน้ำหรือกินของเปรี้ยว แล้วรีบนำส่งโรงพยาบาลทันที

ใบกระท่อมถูกนำมาใช้เป็นยา และเครื่องดื่มยอดนิยมของวัยรุ่นภาคใต้ของประเทศไทย เรียกอีกอย่างว่า 4×100 เป็นส่วนผสมของใบกระท่อมและยาแก้ไอที่มีโคเดอีนหรือเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน ซึ่งให้ผลคล้ายกับการดื่มแอลกอฮอล์ บางคนก็นำใบสดมาเคี้ยว หรือใบสดต้มน้ำดื่ม หรือใบแห้งบดชงเป็นชาแม้ใบกระท่อมจะดีต่อสุขภาพหลายด้าน แต่ในขณะเดียวกันนักวิจัยพบหลักฐานมากมายว่าใบกระท่อมมีความเสี่ยงและอัตรายต่อสุขภาพหากใช้ในปริมาณที่สูงหรือมากกว่า 15 กรัมขึ้นไป